Opracowanie: płk zw. Zbigniew Borkowski
Kalendarium jest zbiorem otwartym na uzpełnienia dat i wydarzeń. Zachowano stylistykę i gramatykę języka z oryginalnych dokumentów. Linki do innych internetowych publikacji w opracowaniu.
„Zło nie tkwi w tym, że Polacy porywają za broń, lecz w tym, że walkę o wolność przegrywają. Trzeba tak walczyć, by zwyciężać”.
JÓZEF PIŁSUDSKI w programie kółka samokształceniowego „Spójnia” (1882 r.).
1867 r. 5.XII.
W Zułowie, ok. 60 km na płn. od Wilna, przychodzi na świat syn Józefa i Marii, małżonków Piłsudskich stanu szlacheckiego – Józef Klemens, ochrzczony zachowaniem wszelkich obrzędów sakramentu rzymsko – katolickiego. Piłsudscy używali herbu Kościerza i należeli do starych litewskich rodzin związanych z rodem Ginetów. Po Powstaniu Styczniowym, w którym ojciec przyszłego Marszałka Józef Wincenty (1833 – 1902) pełnił obowiązki komisarza Rządu Narodowego w powiecie rosieńskim. Piłsudscy osiedlili się w majątku (8 tys. ha) wniesionym w posagu przez matkę Marię z Billewiczów (1842 – 1884). Ich dzieci: Helena (1865 – 1935), Zofia (1865 – 1935) żona dr. Bolesława Kadenacego, Bronisław (1866 – 1918) etnograf, skazany na katorgę na Sachalinie, Józef (1867 – 1935) marszałek Polski, Adam (1869 – 1935), Kazimierz (1871 – 1914), Maria (1873 – 1921) żona Cezarego Juchniewicza, Jan (1876 – 1950) minister skarbu i prezes Banku Polskiego w Rzeczypospolitej, Ludwika (1879 – 1924) żona Leona Majewskiego i Kacper (1881 – 1915) otrzymali gruntowne wykształcenie w szkołach litewskich i uniwersytetach rosyjskich.
1874 r.
Wielki pożar w Zułowie trawi dwór, folwark i fabryki należące do Piłsudskich. Od tego wydarzenia zamieszkują w Wilnie.
1877 r.
Piłsudski wstępuje do I Gimnazjum Wileńskiego, w którym zakłada kółko samokształceniowe „Spójnię”. Maturę uzyskuje w 1885 r.
1885 r.
Dziewiętnastoletni Piłsudski rozpoczyna studia medyczne na Uniwersytecie w Charkowie. W tym czasie włada biegle jęz. rosyjskim, niemieckim i francuskim (w późniejszych latach poznał również jęz. angielski).
1887 r.
Aresztowanie braci Bronisława i Józefa Piłsudskich pod zarzutem wspomagania spiskowców planujących zamach na cara. Aleksandra Ulianowa (brata Włodzimierza Lenina) i czterech jego towarzyszy usiłujących zabić Aleksandra III Senat Petersburga skazuje na śmierć. Bronisław Piłsudski otrzymuje karę 15 lat katorgi na Sachalinie, a Józef wyrok 5 lat zesłania do wschodniej Syberii.
„Gdym się zastanawiał nad przyszłością narodu, z którym mnie wiąże wszystko co cieszy i wszystko co boli, przychodzę do przekonania, że socjalizm, o który chcemy walczyć, może mieć sens tylko w kraju niepodległym i niezawisłym”.
JÓZEF PIŁSUDSKI z Tunki na Syberii do socjalistki, również zesłanki, Leonardy Lewandowskiej (1890)
1892 r.
Piłsudski powraca do Wilna i wymknąwszy się spod kontroli dozoru policyjnego, organizuje sekcję litewską PPS i jako jej przedstawiciel wchodzi do Centralnego Komitetu Robotniczego PPS.
1893 r.
Podczas I Zjazdu Socjalistów w Lasach Ponarskich pod Wilnem Piłsudski atakuje Juliana Marchlewskiego i Różę Luksemburg, odrzucających sprawę dążeń niepodległościowych Polaków i stojących na stanowisku internacjonalistycznej walki o socjalizm. Marchlewski i Luksemburg nie otrzymują mandatów na zjazd międzynarodówki socjalistycznej w Zurychu.
1894 r.
Piłsudski jako powszechnie ceniony autor publikacji w przemycanym z Londynu „Przedświcie” – organie Zagranicznego Związku PPS – doprowadza do uruchomienia w Lipniszkach k. Wilna krajowej redakcji i drukarni nowego pisma „Robotnik”, które pod jego merytorycznym kierownictwem przez wiele lat kształtowało społeczne i polityczne poglądy Polaków.
1894 r.
Skupiając sprawy ideowe i finansowe w PPS, Józef Piłsudski staje się pierwszoplanową postacią partii. Reprezentuje ją w kontaktach międzynarodowych, co pozwala mu szerszym spojrzeniem objąć sytuację polityczną i trafnie przewidywać rozwój wzajemnych stosunków między zaborcami.
„W walce o prawa społeczne i polityczne hasłem może być wyłącznie Niepodległa Polska, która dzięki wpływowi proletariatu inną, jak demokratyczną, być nie może”.
JÓZEF PIŁSUDSKI w artykule „Nasze hasło” opublikowanym w 9 numerze „Robotnika” (1895 r.)
1899 r.
Piłsudski zawiera małżeństwo z Marią Koplewską – Juszkiewiczową, córką wileńskiego lekarza, rozwiedzioną w Petersburgu z inż. Marianem Juszkiewiczem, urzędnikiem Ministerstwa Komunikacji. „PP” (Piękna Pani) – Jak ją nazywano pepeesowskim podziemiu, znana była jako niezwykle odważna „dromaderka” przewożąca bibułę przez granice zaborów.
1900 r.
Aresztowanie Piłsudskiego w nowej siedzibie redakcji i drukarni „Robotnika” w Łodzi. Przewieziony do Warszawy, zostaje osadzony w X Pawilonie Cytadeli.
1901 r.
Sensacyjna ucieczka Piłsudskiego z więziennego szpitala pod wezwaniem św. Mikołaja Cudotwórcy w Petersburgu. Precyzyjnie przygotowany plan uwolnienia Piłsudskiego opracowała specjalnie w tym celu powołana grupa pepeesowska, którą kierował Aleksander Sulkiewicz (poległ w bitwie I Brygady pod Sitowiczami) i dr Władysław Mazurkiewicz (ceniony w wolnej Polsce profesor farmakognozji i botaniki lekarskiej).
„Należę do tych Polaków, którzy nigdy nie zgodzą się na życie pod nahajką, na życie zniewolone. Lepsza śmierć w walce niż zgoda na rezygnację z człowieczeństwa i życie w upodleniu”.
JÓZEF PIŁSDSKI w przemówieniu na IX Zjeździe PPS w Wiedniu (1906 r.)
1905 r.
Józef Piłsudski powołuje Wydział Bojowy w PPS, który kieruje Organizacją Bojową, zajmującą się szkoleniem grup specjalnego przeznaczenia , akcjami odbijania więźniów politycznych, wykonywaniem wyroków na szpiclach i prowokatorach oraz braniem odwetu za prześladowania Polaków. Do roli bohaterów Organizacji Bojowej urośli zamordowani przez rosyjskich zaborców Stefan Okrzeja i Józef Montwiłł Mirecki.
1906 r.
Wobec grup dyskredytowania Organizacji Bojowej na IX Zjeździe PPS w Wiedniu – Piłsudski tworzy w partii Frakcję Rewolucyjną, której I zjazd, noszący także nazwę X Zjazdu PPS, odbył się w następnym roku, również w Wiedniu.
1908 r.
Na bazie kadry Organizacji Bojowej , okrzepłej w zbrojnych potyczkach, Piłsudski, wychodząc poza obóz socjalistyczny, powołuje narodową organizację skupiającą wszystkich pragnących z bronią w ręku walczyć o niepodległość Polski. Przyjmuje ona nazwę Związek Walki Czynnej, a przywódcą jej mianuje Kazimierza Sosnkowskiego.
1908 r.
Piłsudski dowodzi słynną, drobiazgowo przygotowaną akcją zawładnięcia eskortowanego pociągu, wywożącego z Polski do Rosji srebro i ponad 200 tys. rubli pochodzących z podatków. Zakończona po gwałtownej walce akcja, w której nie poległ żaden z żołnierzy oddziału polskiego, przyczyniła się znacznie do poprawy sytuacji finansowej Frakcji Rewolucyjnej PPS.
1910 r.
Z inicjatywy i przy współudziale ZWC w Krakowie i we Lwowie powstają zalegalizowane Związki Strzeleckie, w których Józef Piłsudski wygłasza serie odczytów poświęconych koncepcji dążeń do odzyskania niepodległości Polski.
1911 r.
Rada Oficerska ZWC wybiera Piłsudskiego komendantem głównym ZWC jako wybitnie uzdolnionego stratega. Wiele czasu w latach poprzedzających wybuch I wojny światowej Piłsudski poświęcał wojskowym studiom operacyjnym. Komendantem drużyn strzeleckich zostaje Marian Januszajtis.
„O zwycięstwie rozstrzygają tajniki duszy; szalą jest serce, wola, charakter i umiejętności trwania”.
JÓZEF PIŁSUDSKI podczas spotkania w Lwowskim Związku Strzeleckim (1911 r.)
1913 r.
W udzielonym „Kurierowi Litewskiemu” wywiadzie Piłsudski przewiduje „wojnę europejską”, w której „Nasz naród nie pozostanie bezczynnym widzem”. „… Wystąpimy jako siła samodzielna, w czasie gdy strony wojujące będą znużone i wyczerpane”. W licznych przemówieniach podkreśla , że „koniec wojny, bez względu na to, kto zwycięży, oznaczał będzie słabość wszystkich stron walczących”. „Jeśli więc Polacy chcą mieć wpływ w nadchodzącej wojnie na swój los, muszą w odpowiedniej chwili sami z siebie wydobyć siłę militarną”. W następstwie rosną datki na ustanowiony przez Piłsudskiego Fundusz Polskiego Skarbu Wojskowego.
1914 r.
W przededniu wypowiedzenia przez Niemcy wojny Rosji, Piłsudski wydaje pierwsze rozkazy mobilizacyjne dla oddziałów Związku Strzeleckiego, zarządzając ich koncentrację. W Oleandrach na Błoniach krakowskich, Piłsudski formuje 3 sierpnia 144 – osobową kompanię na czele z Tadeuszem Kasprzyckim, która ma wkroczyć do Królestwa z zadaniem tworzenia tam wojska polskiego. Pierwsza kadrowa 6 sierpnia symbolicznie burzy w Miechowie słupy graniczne między Galicją a Kongresówką.
1914 r.
W Warszawie tworzy się Rząd Narodowy. „… Polacy! Komendantem polskich sił wojskowych mianowany został Józef Piłsudski, którego rozporządzeniom wszyscy ulegać winni”. Formowaniu się batalionów strzeleckich sprzyja powołana przez Piłsudskiego prężna, podziemna Polska Organizacja Wojskowa. Sam Piłsudski dowodzi pierwszym pułkiem legionów, który wkrótce rozrasta się do wielkości brygady i rozpoczyna niezależną walkę z wojskami rosyjskimi. Krwawe boje toczy pułk, a później brygada, m.in. pod Czarkową, Ruszczą, Koprzywnicą, Geniwoszowicami, Siewcami, Szamborcem, Anielinem, Laskami, Krzywopłotami, Dobrem, Limanową (dwie bitwy), Marcinkowicami, i Pisarzową oraz Łówczówkiem. Od właściciela majątku Czaple Małe, Eustachego Romera, Piłsudski otrzymuje w prezencie „Kasztankę”.
1915 r.
Brygada Legionów Polskich pod wodzą Piłsudskiego walczy z Rosjanami nad Nidą, a później stacza bitwy m.in. pod Konarami, Ożarowem, Tarłowem, Jastkowem, Józefowem, Wolą Krasieńską, Kamionką, Kulkami, Kamieniuchą, Miedwieżjem,, Kostiuchnówką, Wołczeckiem, nad Styrem (Reduta Piłsudskiego) i jeszcze raz pod Kostiuchnówką w najkrwawszej bitwie legionów, a w której walczyły wszystkie 3 brygady, oraz nad Stochodem.
1916 r.
Z inicjatywy zaborców (akt cesarzy Austrii i Niemiec) powstaje w Warszawie Tymczasowa Rada Stanu, Piłsudski, mając do niej sceptyczny stosunek, kieruje w niej Departamentem Wojskowym, stawiając na rozwój armii, świadomej swojej narodowo – wyzwoleńczej roli.
„Polska ma to nieszczęście, że przed tym, nim powstaje jej rząd, pojawia się jej żołnierz. Dlatego fikcje rządowe nikogo zadowolić nie mogą. Ci co walczą, mają prawo wyrażać wolę do prawomocnej reprezentacji swoich czynów”.
JÓZEF PIŁSDSKI w liście do redaktora Uniwersytetu Warszawskiego prof. Józefa Brudzińskiego (1916 r.)
1917 r.
Rozwiązanie TRS, aresztowanie Piłsudskiego i powołanie Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego. Legiony odmawiają złożenia przysięgi.
„Wskutek anormalnych stosunków politycznych przywykliśmy do traktowania wojska jako maszyny używanej do gier partyjnych. W takiej sytuacji armia przestaje być tym, czym być powinna – obrońcą narodu”.
JÓZEF PIŁSUDSKI w wywiadzie dla „Kuriera Porannego” (1918 r.)
1918 r.
Powrót Józefa Piłsudskiego z więzienia w Magdeburgu, Rada Regencyjna przekazuje mu pełnię władzy. To samo czyni Rząd Lubelski. Piłsudski natyfikuje wszystkim państwom powstanie Republiki Polskiej, wydaje rozkaz o zjednoczeniu wojska polskiego, czyni przygotowania do wyłonienia Sejmu Ustawodawczego oraz wydaje dekrety: o ordynacji wyborczej (równe prawa dla wszystkich, także dla kobiet), o 8 godzinnym dniu pracy i o ubezpieczeniach społecznych. Nawiązuje też kontakt z istniejącymi w Paryżu i uznawanym przez Aliantów za reprezentację Polski – Komitet Narodowy.
1919 r.
W ślad za ustępującymi z ziem polskich armiami niemieckimi postępuje zajmowanie terenów leżących w granicach dawnej Rzeczypospolitej przez oddziały bolszewickie. Anektują oni stopniowo część Łotwy, Litwę i Białoruś. Do Galicji wschodniej natomiast wkraczają Ukraińcy i Rumuni, usiłujący po rozkładzie Austrii ugruntować swoje panowanie na tych ziemiach. Piłsudski odrzuca na północnym wschodzie Armię Czerwoną spod Grodna za Dwinę i górny Dniepr, oddając pod polski zarząd wojskowy w Wilnie kontrolowane terytoria – z wyjątkiem części Inflant, które zwraca Łotwie: na południowym wschodzie wypiera spod broniącego się Lwowa Ukraińców poza Zbrucz. Rumuni sami opuszczają zajęte powiaty galicyjskie, przyjmując propozycję dawnej granicy między Galicją a Bukowiną jako granicy państwowej. Moskwa, nie będąc zainteresowana postulowanymi przez Piłsudskiego rozstrzygnięciami plebiscytowymi na spornych terenach, oskarża rząd polski „o dążenia do urzeczywistniania imperialistycznych celów”. Z granic wschodnich nieustannie płyną meldunki o napaściach i zbrodniczych czynach wojsk sowieckich.
„Służymy Ojczyźnie, a służba ta jest niczym innym, jak słuchaniem praw, przez Ojczyznę i dla Ojczyzny ustanawianych”.
JÓZEF PIŁSUDSKI w toaście wygłoszonym na pierwszym posiedzeniu Kapituły Orderu Virtuti Militari (1920 r.)
1920 r.
Wojska polskie wspierane siłami ludności cywilnej wstrzymują wiosenna ofensywę bolszewików na północy. W odpowiedzi Józef Piłsudski zawiera układ z hetmanem Semenem Petlura zobowiązujący w zamian za zrzeczenie się pretensji Ukrainy do wschodniej Galicji i części zachodniego Wołynia do pomocy w walce z Armią Czerwoną. Konsekwencją tego układu jest wspólna wyprawa na Kijów. Połączone wojska ukraińsko – polskie nie były jednak w stanie oprzeć się przeciw nacierającym siłom armii Michaiła Tuchaczewskiego na północy i wielkiej armii konnej Siemiona Budionnego na południu. Bolszewicy wkrótce zagrażają Warszawie. Piłsudski powołuje Radę Obrony Państwa i wydaje odezwę do narodu: „Za poległych w obronie Ojczyzny ojców i braci, za zniszczone zbiory, za zrabowane zagrody, niech karzące twoje pięści spadną na karki bolszewików”. Nowopowstały Rząd Jedności Narodowej z premierem Wincentym Witosem obdarza Piłsudskiego pełnią władzy. Z Puław wychodzi rozkaz operacyjny do walnej bitwy, którą kieruje Piłsudski. Pełnym powodzeniem kończą się wszystkie manewry taktyczne i kontruderzenia. Wielkie armie Tuchaczewskiego i Budionnego ponoszą klęskę. „Cud nad Wisłą” przypieczętowany rozbiciem obu sowieckich wodzów w następnych bitwach nad Niemnem i pod Zamościem kończy radziecko – polską wojnę traktatem pokojowym zawartym w Rydze, który strona radziecka łamie w 1939 r. podpisując tajny akt o wspólnej z III Rzeszą napaści na Polskę.
„Kandydat na prezydenta musi stać ponad stronnictwami, ponieważ jego obowiązkiem jest reprezentowanie całego narodu.
JÓZEF PIŁSUDSKI w przemówieniu do przedstawicieli stronnictw politycznych (1926 r.)
1921 r.
Wizyta Józefa Piłsudskiego we Francji zakończona układem politycznym i wojskowym.
1921 r.
Śmierć żony Marszałka Marii z Koplewskich, z którą Piłsudski pozostawał w separacji. Od kilku lat związany był z poznaną w akcjach Organizacji Bojowych PPS Aleksandrą Szczerbińską, komendantką Kobiecego Oddziału Kuriersko – Wywiadowczego. Z nią ma dwie córki: Wandę (ur. 1918 r.) i Jadwigę (ur. 1920 r.). Związek z Aleksandrą Szczerbińską zostaje zalegalizowany po śmierci Marii.
1922 r.
Piłsudski podpisuje z Rumunią konwencję o przymierzu odpornym. W tym samym roku, odrzucając propozycję kandydowania do urzędu prezydenta, rezygnuje z piastowania funkcji naczelnika państwa i naczelnego wodza. Zgromadzenie narodowe wybiera prezydentem Gabriela Narutowicza a po jego zabójstwie – Stanisława Wojciechowskiego.
1923 r.
Odsuwając się od życia politycznego, Piłsudski zamieszkuje w Sulejówku i tam para się pracą publicystyczno – wspomnieniową, której owoce stanowią źródło utrzymania dla niego i jego rodziny.
„Ten kto nie szanuje i nie ceni swej przeszłości, nie jest godzien szacunku teraźniejszości, ani ma prawo do przyszłości”.
JÓZEF PIŁSUDSKI w przemówieniu na dziedzińcu wawelskim podczas uroczystości składania prochów Słowackiego do krypt królewskich (1927 r.)
1926 r.
Wobec zawiedzionych prób rozwikłania kryzysów gabinetowych i podstawowych problemów państwowych na forum sejmowym, Piłsudski decyduje się na współudział w podejmowaniu decyzji poza parlamentem, w porozumieniu z prezydentem Rzeczpospolitej i w oparciu o demonstrację wojskową. Wbrew woli marszałka demonstracja ta kończy się walkami ulicznymi w Warszawie, a mediacje z rządem – wyborem Piłsudskiego na urząd prezydenta. Sejm tym samym przełamał impas polityczny, chociaż marszałek wyboru tego nie przyjął. Prezydentem w tej sytuacji wybrano prof. Ignacego Mościckiego.
1926 r.
Z upadkiem kilkumiesięcznych rządów trzeciego gabinetu Kazimierza Bartla, Józef Piłsudski – pełniący od przewrotu majowego funkcję generalnego inspektora armii i ministra spraw wojskowych – obejmuje prezesurę Rady Ministrów. Kurs dolara wzrósł w ciągu dwóch lat z 9 do 10 zł i 40 groszy. Liczba bezrobotnych sięgała 400 tysięcy.
1927 r.
Ostateczna regulacja prawa stosunków polsko – litewskich podczas zainicjowanej przez Piłsudskiego i z jego udziałem sesji Ligi Narodów w Genewie.
1928 r.
Po wyborach do sejmu wygranych przez zwolenników Piłsudskiego, w Bezpartyjnym Bloku współpracy z Rządem, chorujący od dłuższego czasu Marszałek podaje się do dymisji, Nowy rząd po raz czwarty formułuje Kazimierz Bartel.
1930 r.
Kolejne przesilenia rządowe kończą się wyborem nowych gabinetów – Walerego Sławka, a następnie Piłsudskiego. Wobec opieszałości w rozwiązywanie problemów gospodarczych Marszałek ogranicza rolę posłów, oskarżając – zwłaszcza lewicę – o nadużywanie immunitetów. Po rozpisaniu nowych wyborów i doprowadzeniu do aresztowania 18 byłych posłów, Piłsudski podaje się do dymisji. W wyborach jeszcze raz BBWR odnosi sukces. Na czele nowego rządu staje ponownie Walery Sławek.
1933 r.
Zaskakujące wystąpienie Niemiec z Ligi Narodów skłania Piłsudskiego do drobiazgowego zainteresowania się rozwojem sytuacji w Niemczech.
1935 r. 12.V.
W Belwederze o godz. 20.45 zmarł marszałek Józef Piłsudski.
W czasie uroczystości pogrzebowych na Wawelu prezydent Ignacy Mościcki mówił: "Cieniom królewskim przybył towarzysz wiecznego snu. Skroń jego nie okala korona, a dłoń nie dzierży berła. A królem był serc i władcą doli naszej".
Uroczystości pogrzebowe rozpoczęte w Katedrze Warszawskiej kończą się złożeniem trumny w Krypcie Św. Leonarda Katedry Wawelskiej.
Dał Polsce wolność, granice i szacunek.
Inne strony:
Życiorys ze strony JPilsudski.org (tutaj)
Kalendaruim z wyborcza.pl (tutaj)
